Samenleving 2.0
Soms zou je weleens willen dat je de wereld opnieuw kan opbouwen. Of laten we zeggen dat je een keer een update van de evolutie kan draaien. Als we nu de samenleving 1.0 hebben dan zit ik te wachten op versie 2.0. Graag wil ik dan ook wat suggesties doen voor die update. Een aantal kleine en wat grotere verbeteringen van het systeem. Om te beginnen pleit ik voor meer open source denken. Als ik zo mij heen kijk en zie hoe zaken als systeemdenken en efficiency ons dagelijks bestaan domineren en zo’n beetje op alle mogelijke manieren het zelfstandig denken en handelen eruit slaan dan vrees ik het ergste als ik oud ben geworden.
Door alle standaardisatie en het redeneren vanuit economische perspectieven zijn we bezig een volgende generatie te creëren die waarschijnlijk slecht in staat is om grootschalige problemen op te lossen. De financiële crisis waar we nu in zitten is slechts een voorbode van wat nog gaat komen. Denk aan water, voedsel, wonen etc. Binnen het onderwijs is er geen enkele aandacht of focus op competenties die maar enigszins de richting op gaan van een creatieve visie op de grote maatschappelijke vraagstukken die nog gaan komen. Dat is ook logisch omdat scholen van de overheid alles moeten afvinken en verantwoorden wat ze doen. Zowel inhoudelijk als financieel. Zolang je procedureel maar kan aantonen dat je goed bezig bent dan doe je het goed. Er is een cultuur ontstaan waarin controle de boventoon voert. Het maakt niet uit waar je werkt. Het raakt alle branches.
Laten we zeggen dat we naar coöperatief model zouden gaan. Je hebt allemaal profijt van elkaars inbreng, er is geen verspilling en zeker geen graaicultuur. Stel je toch eens voor dat er geen bestuurders meer zijn die geld over de balk kunnen smijten waarna andere bestuurders weer kunnen aantreden om zichzelf op de borst te kloppen dat ze de boel hebben gered. Iedereen is namelijk bestuurder omdat we allemaal een belang hebben om het beste product neer te zetten of op een zo prettig mogelijke manier de dienst kunnen verlenen waar we goed in zijn. Geen ingewikkelde protocollen of onzinnige instanties die met allerlei rare regels bepalen hoe jij je werk moet doen. De norm is je eigen norm en niet die van een overheid of bestuur zonder visie.
Ook zou ik graag in de update de menselijke maat willen terugbrengen. Laten we zeggen dat we dat in de vorm van een soort snelheidsbeperking doen. Zodra we als mens de neiging krijgen om alles te bureaucratiseren treedt deze beperking in werking. Wanneer we mensen nummers geven of met rare termen gaan aanduiden moet er iets gebeuren. Misschien het laten crashen van de computer of het spontaan verwijderen van bestanden. Een beetje gezonde chaos in deze overgeorganiseerde boel. Gewoon even de beheersdrang wegnemen.
Met het bovenstaande wil ik zeggen laten we het systeemdenken eens hacken en weer vanuit ons hart werken met meer liefde, toewijding en passie dan we op dit moment doen. Kortom, waar is de ziel van onze maatschappij gebleven? En vooral ook de ziel in het onderwijs. De roep om te veranderen klinkt (weer) luid. Dit keer niet vanuit de onderwijskundige kant met weer het zoveelste probleemgestuurde onderwijsmodel. Dat zou ook weer een nieuw systeem betekenen waar we nu juist zo graag vanaf willen. De roep die nu klinkt is eigenlijk veel fundamenteler en spreekt ons aan op de essentie van onderwijs, namelijk menselijke ontwikkeling. Ken Robinson, auteur, spreker en adviseur op gebied van kunstonderwijs spreekt over drie principes:
1) De mens is van nature verschillend en divers
2) Het menselijk leven wordt gedreven door nieuwsgierigheid
3) Mensen zijn gericht op creativiteit
Wat Robinson terecht constateert is dat onze huidige manier van educatie vooral gericht is op academische vermogens. We hebben een te rationale en cognitieve opvatting van intelligentie ontwikkeld.
Het HBO worstelt de laatste tijd behoorlijk met deze tweestrijd. Zij moeten zowel de “H van Hoger” als de “B van Beroepsonderwijs” optimaal afstemmen op elkaar. In de praktijk zie je nu veelal dat het steeds meer onder druk van de politiek begint door te slaan naar de “H van Hoger”. O.a. met maatregelen als iedere docent een Master opleiding, proberen toetsen zo subjectief mogelijk af te nemen middels het “vier ogen principe” en de Wet Hoger Onderwijs zijn we in Nederland bezig om een zodanig controlesysteem te creëren dat we eigenlijk niet meer zo goed weten wat we controleren en dat niemand de controleurs controleert. Ondertussen willen we alles zo goed inkapselen dat we de student aan het verstikken zijn. Ieder greintje innovatiedrang of zelfsturend vermogen maak je zo langzamerhand kapot. Er ontstaat een angstcultuur gericht op het “aftikken van punten”. Op het moment dat de arme student eindelijk dan zijn scriptie mag schrijven, het moment waar innovatief en creatief gedrag zou moeten worden vertoond, is er zo’n enorme muur van onzekerheid ontstaan dat je blij mag zijn als het werkstuk heelhuids door alle reviews en commissies heenkomt.
Blijkbaar moeten we dus die B van Beroep er weer inkrijgen. Het rare is dat die B meestal in het (niet academisch geschoolde) docentenkorps wel aanwezig is. Veel docenten komen uit dat bedrijfsleven en weten alles van “het vak”. Als ze hun maximaal aantal tijdelijke contractverlengingen overleven en niet ten onder zijn gegaan aan de zoveelste reorganisatie dan is er een kans dat ze zich hopelijk staande weten te houden. En met staande houden bedoel ik dan hun passie voor “het vak” consistent kunnen overbrengen op de jonge generatie studenten.
Als we even teruggaan naar de drie principes waar Robinson het overheeft dan zie je eigenlijk dat deze stelselmatig worden tegengewerkt. Er zijn maar weinig onderwijsinstellingen gericht op diversiteit. Simpelweg omdat dit niet te betalen is. Voorbeelden van vrije keuze bijvoorbeeld door specialistische minoren te ontwikkelen sneuvelen vaak weer vanwege de hoge kosten. Voor klasjes van 10 studenten is het voor de grote onderwijsreuzen in dit land dan blijkbaar niet meer op te brengen om op maat onderwijs te leveren wat enigszins gericht is op diversiteit. Dus moet iedereen steeds meer in eenheidsworsten happen van standaard pakketten met vastgestelde afstudeerrichtingen.
Nieuwsgierigheid is ook al zo’n hekel punt. De beste manier om nieuwsgierigheid te stimuleren is collaboratie. Leren moet een cyclisch proces worden van geven en nemen tussen docent en student. Je werkt als docent gezamenlijk met je studenten aan onderwijscontent. Dit vereist experimenteerdrift en geduld. Dit is iets wat in het businessmodel van een onderwijsinstelling niet hanteerbaar is. Daarbij ontbreekt dan ook nog eens de mogelijkheid om een dergelijke manier van werken “af te rekenen”. Docenten worden in dergelijk systeem steeds meer “coach” verantwoordelijk voor het stimuleren van nieuwsgierig gedrag bij de studenten. Dit staat lijnrecht tegenover het huidige systeem waarbij de docent verantwoordelijk is voor het stimuleren van voldoendes halen en ervoor zorgen dat de student niet teveel gaat klagen. Een pleidooi voor het afschaffen van becijfering en het invoeren van b.v. innovatie of nieuwsgierigheid credits.
En dan is er nog creativiteit. Aan de ene kant al geruime het hype woord als redder van onze economie en aan de andere kant voor veel politici een vies woord omdat daar nu juist de hardste klappen vallen in de crisis. En op de één of andere manier blijft men dan toch nog denken dat de crisis alleen maar opgelost kan worden door de economisch knappe koppen die over het algemeen bewezen hebben juist onze samenleving heel makkelijk in diezelfde crisis te kunnen duwen. Het was naar mijn weten niet het creatieve deel van de bevolking wat ons aan de bureaucratische systemen heeft geholpen waar we nu in leven.
Zo komen we weer bij de samenleving 2.0 terecht waarvoor wij onze kinderen opleiden. Een samenleving die zo snel aan het veranderen is dat niemand echt weet voor wat voor problemen we komen te staan. En vooral ook welke capaciteiten er nodig zijn om die problemen te lijf te gaan.
Laten we afspreken dat alles wat doen in de samenleving 2.0 altijd één van de volgende woorden bevat (en dat we dat ook menen): Inspiratie, creativiteit, kwaliteit, oprechtheid, authenticiteit, transparantie en visie.
Creatiekracht 